Yas, yaşam boyu geri döndürelemeyen derinden etkileyen bir kayıp veya kötü bir durum karşısında verilen en doğal tepkidir. Yas sadece bir ölüm karşısında verdiğimiz bir tepki veya duygu değildir, aynı zamanda bir nesneyi kaybetmek bir insana karşı aynı duyguları hissedememek, uzaklaşmakta bir yas belirtisidir. Bunlar yaşamımızın doğal döngüsünde yer edinmiş olaylardır. Bu doğal tepkiye müdahale edilmemesi gerekir. Yas tepkileri depresyon semptomlarına çok benzediğinden kayıp yaşayan kişinin yas dönemi, çevresi tarafından sorun olarak görülebilir.
Yasın beş evresi teorisi İsveçli psikiyatrist Elisabeth Kübler-Ross tarafından ortaya atılmıştır. Ross, 1969 yılında yayımlanan ‘’Ölüm ve Ölmek Üzerine’’ isimli kitabında yasın beş evresi teorisini ilk defa kullanmıştır. Bunlar inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenmedir.
1. İNKAR
Hayır bu doğru olamaz !
Bu benim başıma gelemez.
Hayır ben böyle bir şey yaşamadım.
Kişi bu tarz cümleler kullanarak inkar etme eğilimindedir. Gerçeği görmekten son ana kadar kaçar, yaşadığı acı verici deneyimi kabullenmekten çok uzaktır, özellikle kendi kendine bu deneyimi yok saymak ister ve buna eğilimli cümleler kurar. ‘’Bir sorun yok, her şey yolunda’’ gibi kendini telkin edici cümleler kurar. İnkar sadece düşüncelerde kalmayıp kişinin davranışlarına ve düşüncelerine de yansır.
Bu evreyi atlatmak için belli bir süre yoktur.
Kişi inkar evresini atlattıktan sonra 2. evre olan ‘’öfke’’ evresine geçer.
2. ÖFKE
Niye ben ?
Bu benim niye başıma geldi ?
Bu evrede kişi artık yaşadığı deneyimi görür ve bu deneyime karşı büyük bir öfke duymaya başlar. Kişi kendine devamlı olarak ''niye ben'' sorusunu sormaya başlar bu durum günlerce hatta haftalarca sürebilir.
Bu evrede yaşanan öfke normal ve sağlıklı bir duygudur, kişinin acıyla başa çıkmasına yardımcı olma olasılığı vardır.
Bu evrede net olarak öfke, huzursuzluk, korku ve heyecan, hayata karşı ilgisizlik ve isteksizlik görülür.
3. PAZARLIK
Madem olmuş, bari şöyle yapayım da durum biraz olsun iyiye dönsün.
Olan olmuş ama çıkış yolu belki vardır.
Pazarlık evresi, öfke evresinden sonra meydana gelen kişinin yaşadığı duygu yoğunluğunu hafifletmek amacıyla çevresi ile ya da dualar yoluyla pazarlığa giriştiği bir aşamadır.
Diğer evrelere nazaran daha sakin bir ruh halinin hakim olduğu söylenebilir.
İnkar ortadan kalkmaya başlamıştır, kişi hayatının bu yeni dönemini gözden geçirmeye başlar. Daha az yarayla çıkabilmek amacıyla girdiği bu evreden sonra birey depresyon adı verilen aşamaya geçer.
4. DEPRESYON
Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak
Bu evrede kişi artık inkar etmeyi, öfkelenmeyi tamamen bırakmıştır. Depresyon evresinde gerçekle tamamen yüzleşmiş yaşanılan deneyim sebebiyle artık hiçbir şeyin eskisi gibi kalmayacağına, hiçbir şeyin düzelemeyeceğine inanmıştır. Birey kendisini hiçbir şey yapamayacak kadar enerjisiz, isteksiz ve yorgun hisseder. Bununla birlikte yeme ve uyku sorunları da ortaya çıkabilir.
Yaşanan depresyonun yoğunluğu kişiden kişiye göre farklılık gösterir.
5. KABULLENME
Hayat devam ediyor.
Son evreye gelen kişi, bu evrede yaşadığı durumu sindirme ve geleceğe dair planlar yapma eğilimindedir.
Eski yaşamına tekrar dönmesi gerektiğinin farkına varır.
Ve böylece çevresiyle tekrar iletişime geçmeye başlar, biraz daha dışa dönük bir ruh haline bürünmeye başlar, geleceğe yönelik yapıcı adımlar atar. Böylelikle kabullenme evresi yas sürecinde çıkılan uzun yolun son durak noktasıdır.
SONUÇ
Yas sürecinin uzunluğu kişiden kişiye değişir.
Ortalama 6 ay sürer. En fazla 1 sene sürmesi beklenen bir süreçtir.
Yaşanan evrelerdeki duygu durumu yoğunluğu ve evrelerin geçiş süresi de kişiden kişiye değişmektedir.
Bununla birlikte yas sürecinden geçen bir kişi bu evrenin hepsinden teker teker ve sırasıyla geçer.
Bir evreyi yaşayıp diğerine geçildikten sonra önceki evreye tekrar dönülmez. Fakat belli bir evrede sıkışıp kalma durumu olasıdır.
Kısacası sağlıklı bir ruh hali için her evredeki duygu durumu fark edilmeli ve farkındalıkla yaşamalıdır.
Comments